Hoe therapietrouw bij diabetici bevorderen?

Hoe therapietrouw bij
diabetici bevorderen? Diabetes is een pathologie die een
levenslange behandeling vraagt.
Daarnaast is ook een gezonde levensstijl
belangrijk. Patiënten moeten daarin
opgeleid en begeleid worden.
En ook regelmatige controle is belangrijk.
Daarvoor zorgen de diabeteseducatoren.
Zij merken echter dat nogal wat patiënten
het moeilijk hebben om de behandeling
van hun aandoening adequaat te volgen.
Vooral de aanpassingen aangaande hun
levensstijl zijn niet evident. Diabetes is een chronische aandoening.
Daardoor worden betrokken
patiënten vaak gedurende vele
jaren dagelijks geconfronteerd
met het feit dat ze ‘anders’ zijn
dan gezonde mensen. Ze leven
met restricties en risico’s – en alle
gevoelens die daarmee gepaard
gaan. Veel diabetespatiënten hebben
onvoldoende begrip van hun
aandoening en hoe ze behandeld
moet worden. Ze zien niet in hoe
belangrijk hun eigen inbreng en
levensstijl is. Dat vertaalt zich in
diverse vormen van therapieontrouw.
FRUSTRATIE BIJ
DE ZORGVERLENER
Heel wat diabeteseducatoren
worden geconfronteerd met therapieontrouw
bij de patiënten die
ze opvolgen. Dat is spijtig, want het
goed opvolgen van de therapie
is voor de patiënt van essentieel
belang om zijn levenskwaliteit te
verbeteren. Zowel nu als in de
verre toekomst.
Diabeteseducatoren geven aan dat
de meeste patiënten na een eerste
voorlichting echt gemotiveerd zijn
om goed voor zichzelf te zorgen.
Ze zijn vast van plan om zich te
houden aan de aangereikte richtlijnen
inzake dieet, hygiëne, …
Heel vaak merken de educatoren
echter dat deze motivatie na
verloop van tijd plaatsmaakt voor
ontmoediging en opstandigheid.
Het gevoel door de ziekte beperkt
en gegijzeld te worden. En hoewel
de betrokken patiënt zich in vele
gevallen bewust is dat hij het risico
loopt op complicaties, toch verwatert
de therapietrouw… met alle
gezondheidsgevolgen van dien.
Als educator of thuisverpleegkundige
voel je je dan machteloos. En
het kan je best opstandig maken.
Je herkent vast deze vragen:
• waarom slaat de patiënt mijn
raadgevingen in de wind?
• begrijpt hij niet wat de gevolgen
(kunnen) zijn?
• welk beeld heeft de patiënt van
zichzelf?
• met welke gevoelens worstelt
hij?
• welke factoren beïnvloeden dit?
• hoe kan ik mijn patiënt helpen
om zijn aandoening en de bijhorende
beperkingen te aanvaarden
en beter de noodzakelijke
behandelingen en richtlijnen op
te volgen?
• hoe kan ik er beter in slagen
om het gedrag van de patiënt
positief te beïnvloeden, en zijn
gezondheid te verbeteren?
STUDIE NAAR THERAPIETROUW
BIJ DIABETICI
Een verpleegkundige studie (*)
analyseerde deze belangrijke
vraagstelling: ‘In welke mate kan
de verpleegkundige een invloed
uitoefenen op hoe een diabetespatiënt
zijn chronische ziekte
ziet en ervaart, zodat hij/zij de
patiënt kan leiden naar een
optimale therapietrouw?’
We vatten de belangrijkste begrippen
uit de studie voor je samen.
1. Weergave van chronische
diabetische ziekte
Leven met een langdurige ziekte
of aandoening heeft een aantal
psychologische en cognitieve gevolgen
voor patiënten. Die kunnen
de therapietrouw van de patiënt
belemmeren, waardoor ze invloed
hebben op de therapeutische
doeltreffendheid.
Om over hun pathologie te praten,
gebruiken patiënten vaak uitdrukkingen
die ver van de medische
realiteit staan die wij beroepshalve
kennen. Als men hen hoort praten
over hun idee van de ziekte of de
behandeling, dan blijkt er een grote
verscheidenheid van voorstellingen
te bestaan. Bovendien gaapt
er een kloof tussen het taalgebruik
van artsen en het begrip en de
uitdrukkingswijze van patiënten. Als scharnierpunt tussen de medische
omgeving en de patiënt, spelen
wij als verpleegkundigen dan
ook een belangrijke rol. Enerzijds
geven we de informatie door die
de patiënt aan het multidisciplinaire
team geeft. Anderzijds vertalen we
het discours van de arts en maken
we het begrijpbaar voor de betrokken
patiënt en diens omgeving.
Het is daarbij belangrijk te weten
wat je patiënt denkt en voelt over
de vele ‘veranderingen’ die hij
ervaart (zoals verandering van zorg,
van behandeling, van levensstijl).
Al die ideeën en gevoelens worden
bepaald door een proces dat
begint zodra de diagnose wordt
meegedeeld. Te horen krijgen dat
je lijdt aan een chronische ziekte
of aandoening is voor elke patiënt
een grote schok. Vanaf dat moment
doorloopt de patiënt verschillende
stadia die deel uitmaken van het algemene
concept van ‘aanvaarding
van chronische ziekte of aandoening’,
namelijk: ontkenning, opstandigheid,
onderhandelen, depressie,
aanvaarding en aanpassing.
2. Aanvaarding van
chronische ziekte
Niemand kiest ervoor of verlangt
ernaar om chronisch ziek te worden.
Want chronisch ziek zijn gaat
gepaard met belangrijke ingrepen,
vaak ook lijden en soms zelfs levensbedreigende
risico’s. Daardoor
luidt de diagnose een fase van rouw
in: de rouw om het verlies van wat
vertrouwd was, van wat voordien
evident was en vanzelfsprekend
kon, en plots niet meer. Het gaat om
een belangrijk verlies. De diagnose
roept daarom vaak emotionele
reacties uit (zoals schok, ontkenning,
woede, intense stress, wanhoop)
die mee bepaald worden door de
ernst van de aandoening.
Het aanvaarden van alle veranderingen
is belangrijk, anders zullen de
emoties de overhand nemen en de
aandoening versterken. ’Het proces
van psychologische rijping vergt
tijd. De patiënt moet in staat zijn
de pathologie te integreren en te
aanvaarden. Elk individu doorloopt
bepaalde tussenfasen voordat hij de
aandoening/ ziekte aanvaardt.’
Bij chronische ziekte merken we
twee mogelijke trajecten in het
rouwwerk:
• een integratieproces dat tot aanvaarding
leidt.
• een proces van afstand nemen
dat leidt tot ontkenning,
weigering en berusting.
Bij diabetici is de aanvaarding van
de aandoening de basis van alles.
Ze heeft een grote invloed op de
voorstelling die de patiënt van zijn
aandoening heeft én op zijn therapietrouw.
Als verpleegkundige is het
daarom noodzakelijk dat je het vertrouwen
wint van je patiënt. Dat je
hem echt leert kennen en aanvaardt
zoals hij is (levensgewoonten, levenscontext,
levensstijl, wensen, …),
zodat je hem kan bijstaan in het integratieproces
en bij de aanvaarding.
3. Diabetische therapietrouw
Maar wat is therapietrouw? Therapietrouw
betekent dat een patiënt
alles adequaat in het werk stelt
om een zo goed mogelijke gezondheidstoestand
te bereiken.
En volgens de Wereldgezondheidsorganisatie
is medicatietrouw
’een overeenstemming tussen het
gedrag van een persoon bij het
innemen van medicatie, gecoördineerd
met een dieet of gedragsverandering,
en de aanbevelingen
van een zorgverlener’. Ook de term
’therapeutic compliance’ wordt
gebruikt, sinds 1975. Hij omvat drie
hoofdconcepten:
• naleving van de medicatie
(therapie-gerelateerd).
• hygiënische en voedingsnaleving
(levensstijl-gerelateerd).
• naleving van de medische follow-
up (betreft follow-up in een
instelling en/of met bevoegde
beroepsbeoefenaars).
De naleving wordt beïnvloed door
factoren die verband houden met
de pathologie, de behandeling,
de psychosociale omgeving van
de patiënt, de patiënt zelf en het
gezondheidszorgsysteem.
Om therapietrouw te bereiken,
speelt therapeutische educatie (TPE)
een belangrijke rol. Deze educatie
is echter complex en omvat een
aantal belangrijke criteria. Ten eerste
moet TPE patiëntgericht zijn. Verder
dient TPE samen met de patiënt te
worden ontwikkeld. En bovendien
moeten ook familie en vrienden van
de patiënt erbij betrokken worden
waar nodig.
VAN HELPENDE NAAR
OPVOEDENDE RELATIE
Om het vertrouwen van je patiënt te
krijgen, moet je als verpleegkundige
een gepaste houding aannemen.
Je houding moet hem uitnodigen
om te verwoorden wat hij nodig
heeft en om te vertellen hoe hij de
ziekte en zijn dagelijks leven ervaart.
Zo bouw je een helpende relatie
uit. Die relatie kan zich vervolgens
ontwikkelen tot een therapeutische
hulpverleningsrelatie. Daarin
kan je werken aan de therapeutische
opvoeding van de patiënt: je
helpt hem om de vaardigheden te
verwerven en te onderhouden die
nodig zijn om zich aan de ziekte
aan te passen.
De houding die je als verpleegkundige
aanneemt, bevordert de
relationele uitwisselingen met de
patiënt. Zo kan je hem begeleiden
om te evolueren naar een optimaal
en autonoom beheer van zijn aandoening. Tips om therapietrouw te bevorderen
Hoe denkt een patiënt over zijn ziekte? Hoe
ziet hij haar en ervaart hij haar? Die zaken
bepalen de therapietrouw, bleek uit de opzoekingen
in aanloop naar dit artikel. En als
verpleegkundige kan jij daar een rol in spelen.
– Hou rekening met de context van het leven
van de patiënt, zijn ervaring met de ziekte
en zijn externe omgeving. Pas dan kan je een
patiënt helpen om vooruitgang te boeken in
een adequate opvolging van de behandeling
en de richtlijnen.
– Begeleid, ondersteun en motiveer je patiënt
om zorg te accepteren en leefregels te volgen.
Je kan hem daar niet toe dwingen.
Hij moet zelf de stap zetten.
– Werk aan een klimaat van vertrouwen en
een helpende relatie. Die zijn van essentieel
belang om te evolueren tot een succesvolle
gezondheidseducatie van je patiënt.
– Stem je educatief proces af op de patiënt.
Bied antwoord op zijn verzoeken, ervaringen,
noden en behoeften. Elke patiënt is anders,
dus ook elke behandeling en begeleiding zal
dat zijn.
– Beoog, zoals altijd, het welzijn van
de patiënt. Bouw daarom aan een vertrouwensrelatie
met de patiënt. Enkel zo kan
je jouw patiënt goed leren kennen en zijn
behoeften vaststellen.
– Probeer steeds de motivatie van je patiënt
te begrijpen en bied hem de nodige
begeleiding, met respect voor zijn ritme
en levensgewoonten