MS, chronische aandoening met veel gezichten

14 15
Thuis in pathologie
WAT IS MS EN
WIE KRIJGT HET?
Multiple sclerose verwijst naar
de aanwezigheid van meerdere
sclerotische (verharde) haarden ter
hoogte van de myeline. Deze stof,
die een laagje rond de zenuwvezels
vormt, is belangrijk voor het
functioneren en het overleven van
zenuwcellen. MS is deels een ontstekingsziekte
en deels een neurodegeneratieve
aandoening. Door
lokale ontstekingen wordt myeline
afgebroken. Daardoor komt de
zenuwgeleiding in het gedrang en
kunnen de onderliggende zenuwvezels
beschadigd worden. Nieuwe
ontstekingsletsels kunnen een
klinische opflakkering veroorzaken.
Daarnaast ontwikkelt zich mogelijk
neurodegeneratie. Deze tragere,
meer diffuse schade aan de zenuwvezels
wordt eerder vastgesteld in
de progressieve ziektefase.
De oorzaak van MS en het mechanisme
achter ontsteking/inflammatie
en degeneratie is nog steeds niet
gekend. Mogelijk ontregelen interacties
tussen genetische en omgevingsfactoren
het immuunsysteem,
waardoor inflammatie in het CZS en
nadien mogelijk neurodegeneratie
ontstaat. Het aandeel van beide
verschilt van persoon tot persoon
en verandert naargelang de leeftijd
en ziekteduur.
Het risico op MS bedraagt in België
ongeveer 0,1% maar stijgt indien
familieleden ook MS hebben (1). De
eerste symptomen treden meestal
op tussen het 20ste en 40ste
levensjaar. Vrouwen worden drie
keer vaker getroffen dan mannen.
Erfelijke factoren spelen een rol in
het ontstaansmechanisme van MS.
Men kan dit echter niet aantonen
aan de hand van rechtstreeks overdraagbare
en opspoorbare genetische
defecten. Het Epstein-Barrvirus,
lage vitamine D-waarden, obesitas
op kinderleeftijd en roken worden
in verband gebracht met een
verhoogd risico op MS. Recente
literatuur (2) suggereert dat contact
met het Epstein-Barrvirus zelfs een
noodzakelijke voorwaarde is voor
het ontstaan van de ziekte (3).
PRESENTATIE EN
VERLOOPVORMEN
MS is een zeer heterogene aandoening
die zich uit in verschillende
klinische vormen (4).
• 85% van de patiënten start met
een relapsing-remittingpatroon
(RRMS) waarbij opflakkeringen
van neurologische uitval (relapses)
afwisselen met periodes van
herstel en relatieve stabiliteit. Ongeveer
de helft van deze patiënten
gaat na verloop van tijd over
naar een secundair progressieve
fase (SPMS). Dan treedt er een
meer geleidelijke neurologische
achteruitgang op, zonder of met
minder opflakkeringen.
Multiple Sclerose is een chronische neurologische aandoening van het
centrale zenuwstelsel. België telt momenteel ongeveer 12.000 MS-patiënten.
Ook jij kent er waarschijnlijk enkele bij naam.
Auteurs: Professor M. D’haeseleer, Diensthoofd neurologie Nationaal Multiple
Sclerose Centrum, Melsbroek en Piet Eelen, Verpleegkundig Specialist Nationaal
Multiple Sclerose Centrum, Melsbroek
MS, chronische aandoening
met veel gezichten
“MS is deels een
auto-immune ontstekingsziekte
en deels
een neurodegeneratieve
aandoening„

16 17
Thuis in pathologie
• 15% van de patiënten heeft van bij
aanvang een primair progressief
ziektebeeld (PPMS).
Ook gemengde ziektevormen
komen voor.
SYMPTOMEN EN PROGNOSE
MS kan leiden tot onvoorspelbare
en uiteenlopende neurologische
stoornissen. Vaak begint MS met
een oogzenuwontsteking. Andere
vaak voorkomende symptomen
zijn motorische en sensibele
stoornissen, coördinatiestoornissen,
slikproblemen, spraakstoornissen
en visuele problemen. Ook
niet-zichtbare klachten zoals blaas-,
darm- of seksuele stoornissen, pijn,
vermoeidheid, depressie, cognitieve
en emotionele problemen zijn
mogelijk. De klachten kunnen in de
loop van de tijd wisselend optreden.
Door externe factoren zoals
warmte, koorts en infecties kunnen
oude klachten opnieuw opflakkeren.
Geen enkel symptoom op zich is
kenmerkend voor MS. Het is de
hele klinische context die suggestief
is voor de ziekte. Personen met MS
ervaren vaak verschillende symptomen
tegelijkertijd en reeds in een
vroeg stadium. Na verloop van tijd
kunnen patiënten een progressie
van hun klachten kennen, mogelijk
met geleidelijke invaliditeit tot
gevolg. Door de diversiteit aan
symptomen en het onvoorspelbare
karakter van de ziekte, is MS een
van de moeilijkst te behandelen
neurologische aandoeningen.
MS is geen aandoening waaraan
men vlugger sterft. MS kent meestal
wel een minder gunstig verloop
bij mannen, als ze aanvangt op
latere leeftijd, wanneer de patiënten
meerdere opflakkeringen heeft tijdens
de eerste twee jaar, wanneer
er een uitgebreide neurologische
uitval is bij de eerste opflakkering,
wanneer er een belangrijke toename
van invaliditeit is tijdens de
eerste vijf jaar en als er een primair/
secundair progressief ziekteverloop
is. Ten opzichte van enkele
decennia geleden lijkt de evolutie,
gemiddeld gezien, iets minder snel
progressief te zijn.
DIAGNOSE
De diagnose van MS, een differentiële
diagnose, wordt gesteld op
basis van samenhang van verschillende
elementen. Er bestaat geen
enkele test/biomarker die MS met
100% zekerheid kan bevestigen of
uitsluiten. Uit het ziekteverhaal,
klinisch neurologisch onderzoek en
beeldvorming kan een spreiding van
letsels in het CZS blijken, zowel in tijd
als in ruimte. Dit zijn noodzakelijke
voorwaarden voor de diagnose
volgens de McDonaldcriteria (5).
Aanvullend nazicht bestaat meestal
uit analyse van bloed en cerebrospinaal
vocht (CSV), alsook uit elektrofysiologische
onderzoeken.
Beeldvorming (MR) van hersenen
en ruggenmerg kunnen de kenmerkende
witte stofletsels van MS aantonen.
Analyse van het CSV, verkregen
via lumbale punctie, toont vaak
milde doch chronische ontstekingstekens.
Bloedonderzoeken zijn over
het algemeen normaal.
Andere ziekten van het afweersysteem
en infecties van het CZS moeten
steeds zo nauwkeurig mogelijk
uitgesloten worden.
MEDICAMENTEUZE
BEHANDELING
1. Aanpak van een opflakkering
Bij het ontstaan van nieuwe
neurologische uitvalsverschijnselen
met ernstige of storende
symptomen kan een korte maar
hooggedoseerde kuur met corticosteroïden
IV overwogen worden
om het herstel te bespoedigen.
De toediening gebeurt best
in de voormiddag om slaapmoeilijkheden
te voorkomen. Er
wordt ook maagbeschermende
medicatie gegeven.
2. Onderhoudsbehandeling
Bij patiënten met RRMS wordt na
de diagnose meestal op korte
termijn gestart met een immunomodulerende
onderhoudsbehandeling.
Men spreekt van
immunomodulatie omdat deze
behandeling de werking van
het immuunsysteem op cruciale
plaatsen verandert. De behandeling
wil het risico op toekomstige
opflakkeringen, vorming van
nieuwe witte-stofletsels in het CZS
en invaliditeitsprogressie verminderen.
Een eerstelijns onderhoudsbehandeling
kan het risico op nieuwe
ontstekingsactiviteit significant
verminderen (van 30 tot 50%).
Voor een behandeling in de
eerste lijn zijn in België meerdere
producten beschikbaar. Neveneffecten
en voorzorgsmaatregelen
variëren van product tot product.
Behandelingen uit de tweede lijn
kunnen worden gebruikt wanneer
er op korte tijd meerdere
opflakkeringen waren of wanneer
er ziekteactiviteit blijft ondanks de
behandeling met een product uit
de eerste lijn.
Voor patiënten met SPMS en
PPMS bestaat er sinds enige jaren
ook een immunomodulerende
behandeling (onder strikte voorwaarden).
Bij elke therapeutische beslissing
wordt rekening gehouden met
de indicatie, veiligheidsaspecten
en terugbetalingsregels. Wanneer
een nieuwe behandeling gestart
wordt, kan het effect bij een patiënt
niet op voorhand voorspeld
worden.
Het merendeel van de onderhoudsbehandelingen
kan niet
gebruikt worden tijdens de
zwangerschap. Bij de start van
een immunomodulerende behandeling
moeten kinderwens en
anticonceptie steeds besproken
worden.
Naast bestaande onderhoudsbehandelingen
lopen er op dit
ogenblik meerdere klinische
studies naar het effect van nieuwe
moleculen voor MS. Verder is er
de laatste jaren ook veel aandacht
voor de rol van autologe hematopoëtische
stamceltransplantatie in
de behandeling bij MS, remyeliniserende
strategieën en de impact
van het darmmicrobioom op de
ziekte.
3. Symptomatische behandeling
MS kan gepaard gaan met verschillende
hinderlijke klachten zoals
pijn, vermoeidheid, spasticiteit,
incontinentie, depressie, emotionele
en cognitieve problemen.
Het is belangrijk dat de patiënt
deze problemen bespreekt
met zijn behandelteam en/of
thuiszorgteam. Naast medicatie
bestaan er immers vaak ook gerichte
revalidatie- en/of begeleidingstrajecten.
Symptomatische
medicatie heeft hoe dan ook
geen rechtstreekse invloed op
het ziekteverloop van MS.
LEEFSTIJLFACTOREN
Leven met een chronische aandoening
is niet eenvoudig. Op
het gepaste ogenblik persoonlijke
coaching krijgen, helpt. Als thuisverpleegkundige
kan jij mee de
juiste ondersteuning geven op weg
naar zelfzorg en zelfmanagement.
Centraal daarbij staat een gezonde
leefstijl, gekenmerkt door o.a.
regelmatig bewegen, gezonde
voeding, een goede slaaphygiëne
en voldoende sociale contacten.
Wil je meer weten?
Neem een kijkje op
www.mscenter.be
Referenties:
(1): Tullman MJ. Overview of the
epidemiology, diagnosis, and disease
progression associated with multiple
sclerosis. Am J Manag Care. 2013
Feb;19(2 Suppl):S15-20.
(2): Kingwell E, Marriott JJ, Jetté N,
Pringsheim T, Makhani N, Morrow SA,
et al. Incidence and prevalence of
multiple sclerosis in Europe: a systematic
review. BMC Neurol. 2013 Sep
26; 13:128
(3): Longitudinal analysis reveals high
prevalence of Epstein-Barr virus associated
with multiple sclerosis
Kjetil Bjornevik et al / DOI: 10.1126/science.
abj8222
(4): Confavreux C, Vukusic S. The clinical
course of multiple sclerosis. Handb
Clin Neurol. 2014;122:343-69.
(5): Diagnosis of multiple sclerosis:
2017 revisions of the McDonald
criteria Alan J Thompson, Brenda L
Banwell, Frederik Barkhof, William M
Carroll, Timothy Coetzee, Giancarlo
Comi, Jorge Correale, Franz Fazekas,
Massimo Filippi, Mark S Freedman,
Kazuo Fujihara, Steven L Galetta, Hans
Peter Hartung, Ludwig Kappos, Fred D
Lublin, Ruth Ann Marrie, Aaron E Miller,
David H Miller, Xavier Montalban, Ellen
M Mowry, Per Soelberg Sorensen,
Mar Tintoré, Anthony L Traboulsee,
Maria Trojano, Bernard M J Uitdehaag,
Sandra Vukusic, Emmanuelle Waubant,
Brian G Weinshenker, Stephen C Reingold,
Jeffrey A Cohen
“Door de diversiteit
van symptomen en
het onvoorspelbare
karakter is MS één van
de moeilijkst te behandelen
neurologische
aandoeningen.„