Psychiatrische zorg aan huis. Afhankelijkheid en middelenafhankelijkheid.

14 15
Thuis in pathologie
Middelenafhankelijkheid treedt op bij mensen die
een afhankelijkheid ontwikkeld hebben ten aanzien
van een product (alcohol, drugs, medicatie, …) of
een handeling (gamen, gokken, …). Deze personen
zijn vaak zelf niet in staat om hun afhankelijkheid in
te zien of te doorbreken.
Of iemand een afhankelijkheid ontwikkelt, wordt
beïnvloed door een combinatie van verschillende
factoren. Denk bijvoorbeeld aan genetica, psychische
of fysieke aandoeningen, sociale of culturele
omstandigheden, stress of trauma’s.
De benadering van middelenafhankelijkheid
omvat vijf aspecten:
– preventie,
– vroegdetectie/vroeginterventie,
– schadebeperking,
– maatschappelijke integratie,
– opvolging.
Omdat middelenafhankelijkheid veelal naar een
chronische aandoening neigt, is een realistisch
behandelingsplan noodzakelijk. Optimisme en
hoop zijn belangrijke factoren in het proces.
Ook krachten (her)ontdekken en erop inzetten
of verderbouwen, hebben een impact op het
herstel.
HERSTELPROCES
Als zorgverlener neem je best een herstelbevorderende
houding aan. Dat wil zeggen dat je
de patiënt ondersteunt om opnieuw controle te
nemen over zijn leven en over zijn middelenafhankelijkheid.
Zelfbepaling en keuzevrijheid zijn tools
om hiermee aan de slag te gaan.
Binnen de herstelgerichte zorg zijn er drie belangrijke
streefdoelen:
– het ontwikkelen van een positieve identiteit,
– maatschappelijke inclusie,
– volwaardig burgerschap.
Aangezien elk herstelproces multidimensionaal is,
kunnen de vooropgestelde doelen echter steeds
wijzigen. Het is essentieel dat je goed samenwerkt
met de cliënt zodat je gepersonaliseerde zorg kan
bieden (Cirkel van Prochaska & Diclemente).
Herstel is een belangrijke term binnen de middelenafhankelijkheidszorg.
Hij dekt vier aspecten,
waarbij ook jij als thuisverpleegkundige een rol kan
spelen:
Middelenafhankelijkheid is een
aandoening die impact heeft op
verschillende vlakken. De impact
kan zich situeren op vlak van
fysieke gezondheid, geestelijke
gezondheid, maatschappelijk
functioneren en persoonlijke
ontwikkeling. “Net daarom heeft
ook de thuisverpleegkundige
een cruciale rol in het herstelproces.
De thuisverpleegkundige
komt immers in de omgeving
van de patiënt en biedt laagdrempelige
zorg”, aldus Gaëtan
De Jonghe, praktijkcoördinator
en bestuurder La Colomba
(Begeleid Wonen). Hij neemt ons
mee doorheen de ontwikkeling
en het herstel van middelenafhankelijkheid.
Gaëtan De Jonghe,
praktijkcoördinator en bestuurder
La Colomba (Begeleid Wonen).
Psychiatrische zorg aan huis.
Afhankelijkheid en
middelenafhankelijkheid.
Auteur: Raf Bronselaer, regionaal manager Mederi

16 17
Thuis in pathologie
– Klinisch herstel. Dit herstel focust op de reductie
van symptomen en het stabiliseren van de aandoening.
– Functioneel herstel. Dit herstel omvat het herstel
van biologische, psychische en sociale functies
die als gevolg van de middelenafhankelijkheid
zijn aangetast. Het focust op het heropnemen
van de dagelijkse activiteiten.
– Maatschappelijk herstel. Dit herstel omvat de
participatie aan en positie binnen de samenleving.
Het kan hier gaan om het verbeteren van
de woon-, werk-, inkomenssituatie en/of de
sociale relaties.
– Persoonlijk herstel. Dit herstel wordt beïnvloed
door elementen als hoop, zelfwaardering en
toekomstperspectief.
Figuur 1: Fasen van herstel. Bron: Van der Stel, J.
(2015). Functioneel herstel en zelfregulatie.
Tijdschrift voor psychiatrie, 815-822
Al deze vormen van herstel versterken elkaar,
zonder een bepaalde volgorde aan te nemen (zie
Figuur 1). Een gebrek aan klinisch herstel betekent
dus niet dat persoonlijk herstel niet mogelijk is. Het
belangrijkste van het herstelproces is dat het een
uniek proces is. Er bestaan geen vaste patronen.
Iedere persoon is uniek.
(THUIS)VERPLEEGKUNDIG ASPECT
Wie herstelt van middelenafhankelijkheid, heeft
gedurende langere tijd verpleegkundige zorg nodig.
Daarom praten patiënten vaak liever met een
(thuis)verpleegkundige dan met een andere professional.
De (thuis)verpleegkundige heeft immers
het meeste contact met hen. Dat stelt hen op hun
gemak. De houding die jij als thuisverpleegkundige
aanneemt, kan dus een belangrijke invloed
hebben op het resultaat van de behandeling.
Er zijn echter zaken die de attitude van verpleegkundigen
negatief kunnen beïnvloeden. Het feit
dat ze niet vertrouwd zijn met de problematiek
van middelenafhankelijkheid bijvoorbeeld. Maar
In toenemende mate zien we in
het zorglandschap kleinschalige
woon-zorgvormen ontstaan die zich
richten tot burgers met een zorgbehoefte.
Dat kunnen mensen met een
beperking zijn, maar ook zorgbehoevende
senioren, of mensen met
psychische kwetsbaarheden zoals
middelenafhankelijkheid. Dit is op
zich een lovenswaardige evolutie,
want zorgbehoevende personen zijn
vragende partij. Tal van voorbeelden
tonen aan dat deze initiatieven uitermate
waardevol kunnen zijn, tot grote
tevredenheid van alle betrokkenen.
Zoals steeds zijn er echter ook wantoestanden
die dringend om correctie
vragen.
Door het ontbreken van duidelijke
regelgeving heeft deze kwetsbare
groep burgers geen enkele garantie
op afdoende kwaliteitsvolle zorg en
bijstand. Evenzeer ontbreekt het aan
rechtszekerheid voor de zorgverleners
en initiatiefnemers die betrokken
zijn bij deze initiatieven. Zij opereren
beiden in een grijze zone. Zonder
duidelijke regelgeving en zonder langetermijnvisie.
We doen dan ook een
oproep aan de beleidsvoerders om
hier dringend werk van te maken. Zowel
deze kwetsbare zorgbehoevende
burgers, als de zorgverleners hebben
recht op kwaliteit en rechtszekerheid.
Dat geldt eveneens voor de zorgondernemers
die hun schouders zetten
onder deze vernieuwende woonzorginitiatieven.
ONDUIDELIJKE REGELGEVING
OVER ZORG IN
KLEINSCHALIGE WOONZORGINITIATIEVEN
Er zijn een aantal principes die je als thuisverpleegkundige kan hanteren
om een herstelgerichte zorg te bieden aan een persoon met een middelenafhankelijkheid:
5 TIPS VOOR HERSTELGERICHTE ZORG
Maatschappelijk
herstel
Klinisch
herstel
Functioneel
herstel
Persoonlijk
herstel
ook persoonlijke waarden en normen, ongemakken,
misvattingen, stigmatisering en de overtuiging
dat er bij middelenafhankelijkheid weinig kans is
op herstel. Door die obstakels zijn zorgprofessionals
soms niet in staat om de zorgbehoeften van
de patiënt te identificeren. Of ze beschouwen de
persoon als te zwak om een eigen leven te leiden.
Lees dus zeker volgende tips, want jouw rol is heel
belangrijk in het herstelproces.
1. Bied aangepaste zorg. Deze zorg
begint bij vroegdetectie en vroeginterventie.
Heb oog voor bepaalde
veranderingen bij je patiënt (werk,
omgang, motivatie, zelfzorg…). Wanneer
je als verpleegkundige regelmatig
langsgaat bij de persoon, kan je
deze vroege signalen opmerken en
anticiperen waar nodig.
2. Zorg voor een laagdrempelige
toegang. Als verpleegkundige speel
je een belangrijke rol naar eventuele
doorverwijzing of het bieden van
zorg op maat.
3. Heb aandacht voor de omgeving.
Geef ook aandacht aan de mensen
uit de omgeving van je patiënt en
help ze. Ze kunnen immers ook een
belangrijke partner vormen in de
zorg.
4. Herken kwetsbare doelgroepen. Heb
als verpleegkundige extra oog voor
kwetsbare doelgroepen die makkelijker
vatbaar zijn voor middelenafhankelijkheid.
Wees alert voor eventuele
signalen die kunnen wijzen op een
probleem.
5. Controleer de medicatietrouwheid.
Als je patiënt medicatie moet nemen,
is het belangrijk dat je nagaat dat
hij ze juist inneemt (bv. Antabuse bij
afhankelijkheid van alcohol).