“Wat is het verschil tussen handelingsonbekwaamheid en wilsonbekwaamheid?”

VRAAG
“Wat is het verschil tussen
handelingsonbekwaamheid en
wilsonbekwaamheid?”

Handelingsonbekwaamheid en
wilsonbekwaamheid zijn erg complexe
begrippen die meestal in één
adem worden uitgesproken. In de
praktijk bestaat er vaak verwarring
over. Het zijn echter verschillende
juridische begrippen met belangrijke
gevolgen voor de praktijk. Voor
medische beslissingen telt enkel de
wils(on)bekwaamheid.
Een opfrissing!
Handelings(on)bekwaamheid
Handelingsbekwaamheid is de juridische
term die de bekwaamheid van
een persoon aanduidt. Hij gaat over
de vraag of een persoon bekwaam is
om bepaalde rechtshandelingen uit te
oefenen. Of de persoon de handelingen
feitelijk kan uitvoeren, is daarbij
irrelevant.
Volgens het Burgerlijk Wetboek zijn
minderjarigen bijvoorbeeld “algemeen
en volledig handelingsonbekwaam”.
Tot ze 18 jaar zijn, worden ze vertegenwoordigd
door hun ouders of voogd.
Ook meerderjarigen die onder
bewind worden geplaatst, zijn handelingsonbekwaam.
De handelingen
waarvoor ze onbekwaam zijn, worden
bepaald door de vrederechter. Hun
bewindvoerder neemt ze voor hun
rekening. Een meerderjarige die
handelingsonbekwaam is, krijgt dus als
het ware een etiket op hem gekleefd.
Voor de handelingen die op dat etiket
vermeld worden, kan de betrokkene in
dit geval zelf niet optreden.
Wils(on)bekwaamheid
Wilsbekwaamheid gaat over de feitelijke
bekwaamheid van een persoon.
Of iemand bepaalde handelingen
feitelijk kan uitvoeren, is hier dus wél
doorslaggevend.
Wilsbekwaamheid houdt verband met
het besluitvormingsproces. Dit proces
wordt gezien als een opeenvolging
van verschillende cognitieve schakels
die een persoon inzet om tot een
beredeneerde keuze te komen. De
intellectuele capaciteiten die daarvoor
worden gebruikt, hebben betrekking
op het ontvangen van informatie, het
afwegen van voor- en nadelen, het
vrijwillig en autonoom beslissen en het
meedelen of verduidelijken van die
beslissing.
Als iemand wilsonbekwaam is, wil dat
zeggen dat deze persoon niet voldoet
aan één of meerdere van deze schakels
om het beslissingsproces goed
te volbrengen. De wils(on)bekwame
toestand kan evolutief of van voorbijgaande
aard zijn en is taakspecifiek,
of geval per geval te bekijken. Het is
de behandelend arts die erover
oordeelt.
Is iemand die handelingsonbekwaam
is, automatisch ook
wilsonbekwaam?
Nee. Beide begrippen vallen niet
noodzakelijk samen.
Om terug te komen op het voorbeeld
van hierboven: een minderjarige is
per definitie handelingsonbekwaam,
maar in de praktijk kan het zijn dat hij/
zij vanaf een bepaalde leeftijd toch
feitelijk in staat is om een beslissing te
nemen – over een medische behandeling
bijvoorbeeld. Hij/zij is dan dus
wel wilsbekwaam.
En omgekeerd: een meerderjarige
is in de regel handelingsbekwaam,
maar kan ten gevolge van bepaalde
omstandigheden, zoals bijvoorbeeld
een coma, toch wilsonbekwaam zijn.
Vertegenwoordiging en
de wet patiëntenrechten
Het onderscheid tussen de beide
begrippen is van belang. Ze mogen
niet met elkaar verward worden. In het
kader van de wet patiëntenrechten
is er de laatste jaren een belangrijke
vereenvoudiging doorgevoerd.
In de wet patiëntenrechten telt
enkel de wilsbekwaamheid. Dit wil
dus zeggen dat iedere patiënt die
wilsbekwaam is, zelf en zelfstandig
zijn patiëntenrechten kan uitoefenen.
Dit geldt ongeacht de kalenderleeftijd,
aandoening, …
Als een behandelend arts vaststelt
dat een patiënt wilsonbekwaam is,
dan geldt er een vertegenwoordigingsregeling.
De patiëntenrechten
worden dan uitgeoefend door een
vertegenwoordiger.
Voor minderjarigen zijn dit de ouders
of voogd.
Voor meerderjarigen is er de cascaderegeling,
met in een dalende
volgorde:
• de persoon die eerder in een
wilsverklaring aangeduid werd,
• de samenwonende partner
(huwelijk, wettelijk of feitelijk),
• een meerderjarig kind, een ouder,
een meerderjarige broer of zus,
• of, als laatste, de betrokken beroepsbeoefenaar.
Als zorgverlener mag je dus niet
zomaar beslissingen nemen voor een
wilsonbekwame patiënt, ook al acht je
ze in zijn/haar belang.
Heb je een vraag over je werk als thuisverpleegkundige, het NPTV, iets dat leeft binnen de sector, …?
Mail ze naar redactie@nptv.be. In deze rubriek geven we je klaar en duidelijk antwoord.